کد مطلب:31019 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اعتقادات

چه چيزهاي روح انسان را پرورش مي دهد؟

قدم اول در خودسازي و پرورش روح , خودشناسي و خداشناسي است .

البته علم و معرفتي كه موجب بصيرت و بيداري گردد و تعقّلي كه به شناخت موقعيت خود در نظام هستي منجر شود.

وقتي كسي خود را آن گونه كه بايسته است , بشناسد و نقاط ضعف و قوّت خويش را دريابد و نوع ربط خودرا با حق تعالي بفهمد, هيچ گاه گناه نمي كند. شناخت و ديد دو سويه , موجب نجات است ; يعني هم كرامت وبزرگواري خويش را ـ كه خداوند به او تفضّل فرموده است ـ بنگرد چنان كه مولا اميرالمؤمنين 7مي فرمايند:,(1) و هم به نقاط ضعف وجودي خويش آگاه گردد تا به غرور و خودستايي شيطاني دچار نگردد.

هم چنين از آن حضرت نقل شده است :

(ذره اي از نجس ترين نجاسات كه با چشم عادي قابل رؤيت نيست ) و سرانجام به جيفه (مردار متعفّن ) مبدّل مي گردد...>. پس به چه چيز مي نازيم و چرا به خود مي باليم ؟ به گذشتهء خويش كه از مني نجس آفريده شده ايم ؟و يا به آيندهء متعفن خويش ؟ پس قدم اول در خودسازي و پرورش روح , خويشتن شناسي است و درخويشتن شناسي نخست بايد جايگاه خود را در نظام هستي پيدا كرد. چه بوديم ؟ چه شديم ؟ چه كسي عامل اين و بوده است ؟ الان چه موقعيتي داريم ؟ و غايت و مقصد كجا است ؟

آيا با راهي كه در پيش گرفته ايم و سير و سلوكي كه آغاز كرده ايم , مي توانيم به كعبهء مقصود و مقصد محبوب برسيم ؟

به آيات پنجم تا دهم سورهء طارق با دقّت نگاه و به تفسير آن مراجعه كنيد: .

قدم دومِ خودسازي , توبه است . توبه تحوّلي دروني است كه در نتيجهء حضول معرفت و شناخت و بيداري دل به دست مي آيد.

توبه اولين مرحله (بعد از معرفت و بيداري دل ) از مراحل سير به سوي خدا است . حقيقت توبه پشيماني ازگناه است . پشيماني كه علامت آن , آه و حسرت و اندوه دروني است و حلاوت و شيريني گناه را در درون ,خشك مي كند و توبه كننده از گناهان خويش اشمئزاز و تنفر پيدا مي كند, تا زماني كه چنين حالتي به وجودنيامده , توبه تحقق نيافته است .

حق تعالي در قرآن كريم مي فرمايد: .(2) خداوند در اين آيه , عنوان ظلم و ستمگري را از توبه كنندگان برداشته و به كسي اختصاص داده

كه از توبه كردن , سرباز زده است , زيرا بر پايهء كلام نبيّ خاتم حضرت محمد6 .(3)

اكنون به اميد بخش ترين و روح افزاترين آيهء الهي در مورد گناهكاران , كه با تعبير بسيار لطيف (بندگان من ) آغاز شده است , توجه مي كنيم و در آن تدبّر و تعقّل مي نماييم تا بارقهء شوق و شعف از گستردگي لطف و رحمت الهي نسبت به بندهء گنه كارش . اشك محبت و مودّت ما را جاري سازد و روح آلودهء ما راشست وشو دهد:



كه بر نفس خويش اسراف (و ظلم و ستم ) روا داشته ايد; از رحمت خداوند نا اميد نشويد, چه اين كه او همه ءگناهان را مي آمرزد>.

تا وقتي كه پاي خويش را در گِل دنيا فرو برده ايم , تا زماني كه پر و بال ملكوتي خويش را به هواي نفس تباه كرده ايم , توان پرواز به ملكوت و وصال معشوق را نخواهيم داشت :



چيز مانند گناه دل را فاسد نمي كند. همانا قلب با گناه در مي آويزد, تا جايي كه گناه بر آن چيره مي شود و آن رازير و رو مي كند>.

اما چنان كه پيامبر اسلام 6فرمود: .(4)

3 محاسبة: خداوند مي فرمايد:

براي فردا چه فرستاده است >.

در محاسبهء نفس به دو نكته بايد توجه نمود

نكتهء اول : راه محاسبه تنهايي از عزم بر عقد توبه است و تا اين ره طيّ نشود, به جادّه محاسبه نخواهيم رسيد. و .(5)

گناه برادر مسلمان تو نبايد موجب خوشحالي تو گردد و يا وسيله اي شود كه او را شماتت و تحقير كني و ياخود را مبرّا و منزّه از آن گناه بداني , بلكه به زبان حال و قال بگو: خدايا! به تو پناه مي برم از گناهان و شرارت نفس امّاره خويش . بار الها! اگر لطف و رحمت تو شامل حال من نمي شد.

اين نَفْس سركشم مرا به ورطهء گناه و هلاكت مي افكند, چنان كه يوسف صدّيق 7گفته است : .(6)

نكتهء دوم : سالكان طريقت و اميدواران به وصال و پويندگان راه خودسازي را در محاسبه و محاكمهء نفس خويش برنامه هاي متفاوتي است . بعضي از لحظه اي كه در سحرگاه بيدار مي شوند تا شب هنگام كه به رختخواب مي روند, هر ساعت به ساعت محاسبه مي كشند چه كرده اند؟ چه گفته اند؟ يك ساعت گذشته عمرخويش را چگونه سپري كرده اند؟

و برخي نيز هر شب موقع خوابيدن , اعمال روزانهء خود را محاسبه مي نمايند و بر خطاهاي خويش اشك ندامت مي ريزند.

4 اجتناب از گناهان يا فرار به سوي خدا: از لوازم تحقق توبه و محاسبهء نفس , پرهيز از گناهان است , چنان كه حق تعالي مي فرمايد: .(7) فرار از گناه و هر چيزي كه روح معنويت را مي ميراند, نزديك ترين راه براي خودسازي است .

امام سجاد7مي فرمايد: .(8)

ترك گناه مقدم بر انجام كارهاي خوب و مستحبي است : , و بلكه ترك گناه از هفتدا حج مستحبي قبول شده , بالاتراست .(9)

5 ترك فكر گناه : امام صادق 7از قول حضرت مسيح 7نقل مي فرمايند: .(10)

و چه بسيار مردمِ خواري كه در اثر ملكات پسنديده , به اوج عزّت رسيدند.

6 تهجّد و مداومت بر حسنات : خداوند پيامبرش را دعوت به نافلهء شب مي كند:

پروردگارت تو را به مقام محود و شايسته مبعوث كند>.

رسول خدا6فرمود: .(11)

چنان كه قرآن مي فرمايد: (12)

(پـاورقي 1.سيد رضي , نهج البلاغه , قصار الحكم 449

(پـاورقي 2.حجرات (49 آيهء 11

(پـاورقي 3.تفسير نمونه , ج 19 ص 505

(پـاورقي 4له .فريده مصطفوي و..., همان , ص 312

(پـاورقي 5.خواجه عبدالله انصاري , شرح منازل السائرين , تحقيق علي شيرواني , ص 46

(پـاورقي 6.يوسف (12 آيه 53

(پـاورقي 7.محمد تقي فلسفي , در مكتب اهلبيت , ص 697

(پـاورقي 8.همان .

(پـاورقي 9.همان .

(پـاورقي 10.همان .

(پـاورقي 11له .فريده مصطفوي و..., همان , ص 315

(پـاورقي 12.هود(11 آيهء 114